Organiki ekerançylyk – görnüşleri, ýörelgeleri, usullary we wajyplygy

 

Organiki ekerançylyk pestisidleri, dökünleri, genetiki taýdan modifisirlenen bedenleri, antibiotikleri we ösüş gormonlaryny ulanmazlyk meýliniň berjaý edilýän ekerançylygyň we maldarçylygyň usuly bolup durýar. 

Başgaça aýdanymyzda, bu usul ýokumly maddalar üçin kompost, ders galyndylary we dökünler ýaly tebigy serişdeler ulanylýan ekerançylyk hökmünde belli. Şeýle hem, ekerançylygyň bu görnüşinde sintetiki we organiki däl oba hojalyk himiki önümleriň ýerine ekinlere gözegçilik etmegiň we haşal otlar we zyýan berijiler bilen göreşmegiň tebigy usullary ulanylýar. 

 

Organiki ekerançylygy ornaşdyrmagyň maksatlary

Organiki ekerançylyk aşakdakylar üçin ornaşdyrylyp bilinýär:

·               genetiki dürliligi ýokarlandyrmak;

·               tebigy pestisidleri ulanmagy öňe sürmek;

·               topragyň öz wagtynda we dogry gaýtadan işlenilmegini üpjün etmek;

·               topragyň we hasyllylygyň gowy gurluşyny saklamak we döretmek;

·               zyýan berijiler, keseller we haşal otlar bilen daşky gurşawa zyýan ýetirmezden göreşmek. 

 

Organiki ekerançylygyň görnüşleri

1.   Arassa organiki ekerançylyk

Ekerançylygyň bu görnüşinde organiki dökünler we biopestisidler ulanylýar we organiki däl himikatlaryň, sintetiki serişdeleriň we dökünleriň we pestisidleriň ulanylmagy doly aradan aýrylýar.

2.   Integrirlenen organiki ekerançylyk

Ekerançylygyň bu görnüşi ýokumly maddalaryň integrirlenen dolandyrylyşyna we zyýan berijiler bilen göreşmegiň integrirlenen dolandyrylyşyna esaslanýar. Bu ekerançylykda oba hojalyk ösümlikler gaýtadan işlenilende doly ýokumlylygy almak üçin tebigy serişdeler ulanylýar, şeýle hem medeniýetler we ösümlikler zyýan berijilerden gorag bilen üpjün edilýär.

 

Organiki ekerançylykda biz aşakdaky usullary ulanýarys:

·               Ekin dolanyşygy: Bu usul ýylyň paslyny hasaba almak bilen, şol bir ýerde ösümlikleriň dürli görnüşlerini yzygiderli ýetişdirmek üçin ulanylýar.

·      Ýer dökünleri: Bu atlandyrma netijede toprakda onuň hilini ýokarlandyrmak üçin peýdaly mikroorganizmleriň, mör-möjekleriň we ýokumly maddalaryň düzümi ýokarlanýan geljekde fermentleşdirmek üçin aýrylan, fermentleşdirilen we topraga ornaşdyrylan ölen ösümlikleri göz öňünde tutýar.

·               Zyýan berijiler bilen biologiki göreş: Bu usulda janly bedenler himikatlary ulanmazdan zyýan berijiler bilen göreşmek üçin ulanylýar.

·         Kompost: ýokumly maddalaryň ýokary düzümi bar. Ol oba hojalyk daýhan birleşiklerinde dökün hökmünde ulanylýan peýdaly ulanylan organiki madda bolup durýar. 

 

Organiki ekerançylygyň usullary

1. Topragy dolandyrmak

Oba hojalyk ösümlikleri ýetişdirilenden soň toprak özüniň ýokumly maddalaryny ýitirýär, munuň netijesinde onuň hili peselýär. Organiki oba hojalygynda topragyň hasyllylygyny ýokarlandyrmak üçin tebigy usullar ulanylýar. Şeýlelik bilen, bu ugurda esasy üns öz gezeginde özüniň ýaşaýyş ukybynyň netijesinde topragyň ýokary öndürijiligine ýardam berýän haýwan gelip çykyşly galyndylarda mikroorganizmleriň ulanylmagyna berilýär.

2.   Haşal otlary bilen göreşmek

Haşal otlar – bu oba hojalyk meýdanlarynda ösýän peýdasyz otlar. Organiki oba hojalygynda haşal otlary doly aýyrman, olaryň azaldylmagyna üns berilýär.

Haşal otlary bilen göreşmegiň iň ýaýran usullary:

·               Mulçirleme – haşal otlaryň ösüşini togtatmak üçin topragyň üstüne ösümlikleriň galyndysy ýapylýan proses.

·               Ormak ýa-da çapmak: Ösümligiň ýerasty böleginiň ösüşini aýyrmak üçin ulanylýar.

3.   Oba hojalyk ösümlikleriň görnüşleri

Monomedeniýet – bu, biziň kesgitli ýerde ösümligiň diňe bir görnüşini ýygnaýan we ýetişdirýän oba hojalyk meýdanlarynda ulanylýan tejribe.

Ýakyn wagtda polimedeniýeti ýetişdirmek boýunça usullar işlenilip taýýarlanyldy, ol ulanylanda ösümliklere bolan ösýän islegi kanagatlandyrmak we ýaşaýyş üçin şertleri saklamak maksat bolup durýar, toprak mikroorganizmleriň zerur mukdary ýygnalýar we ösümlikleriň dürli görnüşlerinden ýetişdirilýär. Bu usul organiki ekerançylykda binýat usullaryň biri hökmünde ulanylýar.

4.   Zyýanly bedenlere gözegçilik etmek

Oba hojalykda ösümliklere we hasyla täsir edýän peýdaly, şeýle hem zyýanly bedenler bar. Şonuň üçin hem, topragy we ösümlikleri goramak üçin olaryň mukdaryna gözegçilik etmek zerur.

Gözegçilik düzüminde az himikatlar bolan ýa-da tebigy bolup durýan gerbisidleri we pestisidleri ulanmak arkaly gazanylýar.

Organiki ekerançylygyň wajyplygy

Organiki ekerançylygyň wajyplygy aşakdakylardan durýar:

Daşky gurşaw gowy ýagdaýda, sebäbi tebigy ekologiki ulgam az howply ýagdaýda. Organiki ekerançylyk adamlar üçin has sagdyn iýmiti berýär. Topragyň hili organiki dökünleriň ulanylýandygy sebäpli gowy ýagdaýda bolýar.

Organiki ekerançylygyň artykmaçlyklary

Organiki ekerançylyktopragyň ýaramazlaşmagynyň öňüni almaga ýardam berýär we gowşan toprakly meýdanlary dikeltmek üçin ulanylyp bilinýär. Organiki dökünler gowy hilli ýeterlik derejede ýokary hasyl üçin toprakda optimal şertleri üpjün edýär. Olar emeli dökünleri satyn almak zerurlygyny peseldýärler.

Hasyly ýokarlandyrmak boýunça organiki usullar topragyň himiki alamatlaryny gowulandyrýar, toprakda mikroorganizmler üçin ýokumly maddalary üpjün edýär we peýdaly himiki täsirleriň ýüze çykmagyna ýardam berýär.

Organiki taýdan ýetişdirilen ösümlikler kesellere, zyýan berijilere we ýaramaz howa şertlerine has çydamly.

Organiki önümiň düzüminde sintetiki pestisidleriň erginlerinde hereket edýän we düzüm bölekleri bolan zäherli maddalar ýok.

Organiki ekerançylygyň kemçilikleri

El işini we emelä garanyňda az netijeli serişdeleri we hasyly ýokarlandyrmak we zyýan berijiler bilen göreşmek boýunça usullary ulanmagyň hasabyna önümiň bahasy ýokary.

Köp organiki önümleriň saklanylyş möhleti örän az, sebäbi olary saklamak we gaýtadan işlemek üçin sintetiki konserwantlar ulanylmaýar.

Organiki iýmit has gymmat bolýar, sebäbi daýhanlar öz işinden adaty daýhanlaryňky ýaly netijeleri almaýarlar.

Organiki ekerançylyk dünýäniň ösýän ilatynyň ýaşamagy üçin ýeterlik bolan iýmiti öndürmeýär.

Organiki ekerançylygyň ýörelgeleri:

       1.   Saglyk ýörelgesi

       Organiki ekerançylyk topragyň, ösümlikleriň, haýwanlaryň, adamlaryň we ýeriň saglygyna we oňaýlylygyna öz goşandyny goşýar.  

       2.   Ekologiki sazlaşyk ýörelgesi

       Biz janly ekologiki ulgamlaryň esasynda organiki ekerançylygy modelirlemeli. Mundan daşary, organiki ekerançylygyň usullary ekologiki sazlaşyga we                  tebigatdaky aýlanyşyklara laýyk gelmeli.  

       3.    Adalatlylyk ýörelgesi

       Organiki ekerançylyk ömrüň gowy hili bolup durýar we uzak möhlete topragyň hasyllylygyny ýokarlandyrmaga ýardam berýär.  

       4.   Daşky gurşaw hakynda alada ýörelgesi 

Organiki ekerançylyk daşky gurşawyň gowy ýagdaýy bilen binýatlaýyn bagly. Ol diňe daşky gurşawa bolan täsir oňaýly saklanan ýagdaýynda üstünlikli bolup bilýär. Organiki hojalyklaryň üstünligi geljekki nesil üçin serişdeleriň we daşky gurşawyň abatlygyny üpjün edýär.  

Näme üçin adaty ekerançylyk durnuksyz bolýar

Topragyň hasyllylygy himiki dökünleriň hetden aşa ulanylmagynyň we ekin dolanyşygynyň ýoklugynyň hasabyna ýitýär.

Nitratlar we beýleki sintetiki dökünler ýagyn döwründe aýrylýar we suw serişdelerini hapalaýar.

Mör-möjekleri we haşal otlary aýyrmak üçin zäherli biosid pürküjileri ulanylýar, olar hem ýuwulýar we suw serişdelerini hapalaýarlar, şeýle hem olar tebigata we saglyga ölüm howply täsir edýärler.

Köp ýagynlarda adaty ekerançylyk üçin talap edilýän çuň mehaniki gaýtadan işlenilmegiň hasabyna topragyň poslamasy bolup geçýär.

Bioköpdürlilik monomedeniýet sebäpli ýitýär.