2021-nji ýylyň noýabr aýy, Glazgoda geçirilen ekologiki sammit. Hiç zat üýtgemedi. Mega kompaniýalaryň gyzyklanmalary indiki basgançaga çykdy; tebigata we howany goramaga garşy göreşýän “progressiw” söweşijiler bu ugurda şöhrat, at gazanmak üçin gygyrýan köpçülik tarapyndan görkezilýär.

Men, öňünden belläp geçeýin - howanyň üýtgändigini we üýtgemegini dowam edýändigini ylmy taýdan subut edip biljekdigime ynamlydyryn we tassyklaýaryn. Bu ýyl bagçylyk hojalygymyz howanyň üýtgemegi sebäpli uly ýitgiler çekdi.

Ýöne bu ýerde paýlaşmak isleýän zadym, tanyşdyrmany üns bilen okamasaňyz, howany goramak hereketine garşy çykýan ýaly bolup bilerin. Bu beýle däl. Aslynda, ykdysady taýdan güýçli ýurtlaryň bu meseläniň monetizasiýa edilmegine itergi berýän çärelerine garşy.

Boris Jonsonyň soňky sammitdäki sözleri meni bu mowzugy siziň bilen paýlaşmaga itergi berdi. Boris Jonson iş dolandyryjylaryň ýolbaşçylaryna “hususy pudaklaryň “Trillionlary” - howa krizisine garşy göreşmegiň açarydyr”, diýip belläp geçdi.

“Erkin bazar kapitalizmi” wasp edip, premýer-ministr “Men milliardlarça pul ulanyp bilerin... ýöne siz trillionlarça ulanyp bilersiňiz” - diýdi.

Halkara kompaniýalarynyň we konglomeratlarynyň eýelerini tebigaty, biodürlüligi gorap saklamagy üçin eçilmeklerini we bu çeşmeleri goramakda ýaşamagy öwrenmek üçin ylma harç etmekden ybaratdyr diýip pikir edýäňizmi? Siz düýbünden ýalňyşýarsyňyz.

“Ösen” ýurtlaryň tutuş syýasy elitasy ýaly, Jonson hem täze tertibe - howany gorap saklamak çäreleriniň monetizasiýasyna geçirýär. Beýik Britaniýanyň hökümeti, beýleki “öňdebaryjy demokratiýalar” bilen birlikde, çeşmeleri bar bolan ýurtlarda gözegçiliksiz hökümetleri ýykmak üçin özleriniň milliardlarça maýalaryny goýýarlar, mysal üçin Boliwiýada we uglewodorod çeşmelerini ýuwaş-ýuwaşdan aýyrmak bilen energiýa açlygy meselesini çözmek üçin bu ýurtda litiý gorlaryny “planetanyň çeşmesi” diýip yglan edilýär.

Şol bir wagtyň özünde, Günbataryň iň baý ýurtlary beýleki ýurtlara basyş çärelerini geçirip, öz ykdysadyýetini ösdürmek üçin esasan “hapa” energiýa çeşmelerini ulanmakda aýyplaýarlar. BMG, “hapa” energiýa çeşmelerini ýurtlaryň arasyndaky howanyň üýtgemegine garşy göreşde goşýan goşandynyň mukdaryny kadalaşdyrmak üçin “adalatly” mehanizm hökmünde ulanmak üçin “kwota söwdasy” çäresiniň platformasyna öwrüldi. Bu ulgamyň howanyň üýtgemegine garşy göreşmek ýa-da adalat bilen hiç hili baglanyşygy ýok. Bu ulgamyň manysyzlygy barada köp ykdysatçy-alymlar belläp geçýär.

Mysal üçin, Beýik Britaniýada bir dollar girdeji Hytaýda ýa-da Hindistanda deňeşdirilende “hapa” çeşmelerden 2 ýarym esse az energiýa sarp edýär. Bu bolsa, her bir ýurtdan howanyň üýtgemegine garşy göreşde zerur goşant goşýar. Şol bir wagtyň özünde, Beýik Britaniýa gazanýan girdejisiniň köp bölegini gaýtadan satýan harytlaryň 70%-den gowragynyň Hytaýda, Hindistanda, Bangladeşde we şuňa meňzeş beýleki ýurtlarda öndürilýändigini hiç kim göz öňünde tutmaýar. Ýagny, Beýik Britaniýanyň gazanýan satuwy we gaýtadan satylmagy bilen baglanyşykly harytlar Beýik Britaniýanyň özünde öndürilen bolsa, onda “hapa” energiýanyň çykdajylarynyň Beýik Britaniýa bilen garşydaşlaryň arasyndaky girdejä bolan gatnaşygy iň az bolardy we Beýik Britaniýanyň ykdysadyýetiniň çökmegine getirerdi.

Ýene bir uly ýalan, tehnologiýa we ylymdaky ösüşler bizi howanyň üýtgemeginden üstün çykmaga we tebigaty we biodürlüligi gorap saklamaga getirer. Adamzat, ylmy işiň maksadynyň we netijesiniň, öndürijiligiň, ýaşaýyş şertleriniň gowulaşmagy, baýlygyň ýokarlanmagy diňe tebigatyň we baýlyklaryň hasabyna döredilip, ony gutaryp we yzyna gaýtarmasyz üýtgedýändigi barada hemişe bolşy ýaly ýatdan çykarýar.

Üçünji ýalňyş düşünje, howany we tebigaty gorap saklamak üçin uly maliýe serişdeleri we beýleki çeşmeleriň sarp edilmegi talap edilýär. Biz öz tejribämizden bilýäris, işiňizi tebigatyň hasabyna ýa-da gorap saklamak üçin nädip ösdürip boljakdygyny saýlap bileris. Bu henizem her bir telekeçiniň, kapitalistiň, dolandyryjynyň we daýhanyň saýlawydyr. Diňe iri kompaniýalaryň başga ýoly ýok - uzak wagtlap adalatly bäsdeşlige goşandyny goşmagyň ýerine Bütindünýä Bankynyň we HPG-nyň üsti bilen hökümetlere gözegçilik etmek, bu ýurtlarda “ösüş boýunça maslahat beriş kompaniýalary” arkaly ýurtlara we olaryň çeşmelerine gözegçilik etmek üçin güýjini siňdirýärler.

Dördünji, gaty güýçli ýalňyş düşünje, tebigaty goramak we howanyň üýtgemegine garşy göreş kanuny däl syýasy garaýyşlar bilen baglanyşyklydyr. Bu jümle emeli usulda bize baglanan. Esasan Günbatar habar beriş serişdelerinde we Russiýanyň liberal tarapdary neşirlerinde diňe bir bu jümle bilen agdyklyk etmeýär - eýsem syýasy göreşde her dürli syýasy manipulýasiýa üçin ulanylýar. Aslynda, iň konserwatiw we işewürligi (biznesi) ösdürmegiň we amala aşyrmagyň nukdaýnazaryndan dünýä jemgyýetçiliginiň iň kapitalistik bölegi bolan daýhanlar gadymy döwürlerden bäri tebigy baýlyklaryň goralyp saklanmagy bilen aladalanýar. Işiň iň durnukly kapitalistik usuly daýhançylykdyr. Oba hojalygyny senagatlaşdyrmak üçin edilen islendik synanyşyk tersine - topragyň, suw çeşmeleriniň guramagyna we biodürlüligiň ýitmegine sebäp bolýar we munuň sebäbiniň näme üçindigi hem belli. Aslynda, taslamanyň wagtynyň öz ýaşaýyşy we nesilleriň ýaşaýyşy bolmagy sebäpli, daýhan üçin çeşmäniň ýagdaýy möhümdir, oba hojalygy kompaniýalary üçin toprak we suw nebit operatorlary üçin nebit ýaly - bu çeşmäni mümkin boldugyça gysga wagtda girdeji gazanmak üçin ulanmaly, “işläp taýýarlamaly”. Wendell Berriniň sözleri bilen bu tapawut hakda size aýdyp bereýin:

“Daýhan bolmak, seresaplylyk bilen seretmek, aýawly saklamak, ösdürip ýetişdirmek, durnuklylygy döretmek, gorap saklamak diýmekdir. Köne däp-dessurlar bize ýer, toprak, öý ösümlikleri we haýwanlary ösdürip ýetişdirmegiň hem bardygyny görkezýär - bu zatlaryň öý hojalygy üçin ähmiýeti sebäpli. Käbir adamlar tebigat bilen, öý haýwanlary däl ýaly edip, şeýlelik bilen öý hojalygymyzyň we öý durmuşymyzyň ýabany tebigata garaşlydygyny bilýän wagtlaram boldy we häzir hem bolýar. Ekerançylyk, ýerlerimiz we dünýämiz bilen baglanyşygy saklamak bilen durmuşy dowam etdirýän islendik işiň adydyr; bizi goldaýan janly toruň ähli sapaklary bilen aragatnaşyk saklamak ukybydyr.